(Κύπρος, 19/4/2002 – Ιερά Μονή Κύκκου – Αρχάγγελος – Λευκωσία)

Κυρίες και Κύριοι,

Δεν σας κρύβω ότι είναι με μεγάλη χαρά και συγκίνηση που βρίσκομαι πάλι στην Κύπρο.

Κάθε φορά που έρχομαι, και έχω έρθει πολλές φορές και με διαφορετικές ιδιότητες, νιώθω ότι έρχομαι για πρώτη φορά. Ίσως, όπως είπε ο μεγάλος μας ποιητής Γιώργος Σεφέρης, γιατί η Κύπρος «τάχθηκε να μας θυμίζει τον καημό της ρωμιοσύνης». Ίσως, γιατί στην Κύπρο «λειτουργεί ακόμη το θαύμα». Και εμείς, από την άλλη Ελλάδα, το έχουμε ανάγκη αυτό.

Το βιβλίο των δύο καλών δημοσιογράφων, του Μιχάλη Ιγνατίου και του Κώστα Βενιζέλου, είμαι σίγουρος ότι θα αποτελέσει ευθύς εξ’ αρχής σημείο αναφοράς για όλους τους μελετητές της σύγχρονης ιστορίας του ελληνισμού. Αλλά και για κάθε κύπριο και έλληνα πολίτη.

Οι πρωτογενείς πηγές των αρχείων του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ, αλλά και του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΠΑ που για πρώτη φορά παρουσιάζονται, τα τηλεγραφήματα και τα πρακτικά των συσκέψεων, οι αναφορές και τα κείμενα οδηγιών, οι φανερές και κρυφές συναντήσεις και διαπραγματεύσεις, όλα τούτα είναι από κάθε άποψη συγκλονιστικά.

Δεν θα μπορούσαν όμως να πουν όλη την ιστορία της κυπριακής τραγωδίας από μόνες τους, χωρίς τις συνεντεύξεις που οι δυο συγγραφείς του βιβλίου είχαν με τους πρωταγωνιστές εκείνων των σημαδιακών ημερών.

Συνιστώ γι αυτό σε όλους όσους θέλουν να μάθουν και να διαμορφώσουν γνώμη για ένα από τα κρισιμότερα – για να μην πω το κρισιμότερο ζήτημα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής - να διαβάσουν το βιβλίο αυτό επειγόντως.

Επιτρέψτε μου, στο σύντομο χρόνο της δικής μου παρουσίασης, σε λίγα μόνο θέματα να σταθώ.

Και να ξεκινήσω με κάτι που μπορεί να ακούγεται κοινότοπο, αλλά που διατηρεί αναλλοίωτη την επικαιρότητά του : το κυπριακό δράμα και η τελευταία πράξη του που παίζεται με την τουρκική εισβολή, συμπυκνώνει σε υπερθετικό βαθμό τα συστατικά στοιχεία ολόκληρης της ιστορικής πορείας του ελληνισμού.

Γι αυτό, η πολυτιμότητα του βιβλίου που έχουμε στα χέρια μας δεν έγκειται στο ότι καλύπτει απλά τα κενά στη μέχρι σήμερα καταγραφή του κυπριακού δράματος.

Στο ότι επιβεβαιώνει με ιστορικά και αδιαμφισβήτητα ντοκουμέντα τις μεγάλες ευθύνες του στρατιωτικού καθεστώτος, αλλά και της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής για το πραξικόπημα και την εισβολή που μετά ακολούθησε.

Αλλά γιατί καταδεικνύει το πώς, μια αλληλουχία γεγονότων και προσωπικών παρεμβάσεων, επιδιώξεων κρυφών ή φανερών, λαθών, είτε έγιναν από παραδρομή, παράλειψη ή πρόθεση, μπορούν να συγκροτήσουν μιαν αμείλικτη μηχανιστική και έναν αυτοματισμό των εξελίξεων που οδηγεί με βεβαιότητα στην καταστροφή.

Θυμίζει σε τούτο η κυπριακή τραγωδία και ο τρόπος που αυτή εξελίχθηκε, την αυστηρά προδιαγεγραμμένη δομή και έκβαση του αρχαίου ελληνικού δράματος.

Θέλω να είμαι ξεκάθαρος. Δεν είμαι από εκείνους που μασούν τα λόγια τους και που στρογγυλεύουν τα πράγματα. Που θα πουν ότι «φταίμε όλοι» και νομίζουν ότι τέλειωσαν.

Πάντα, κάποιοι φταίνε περισσότερο από άλλους. Σίγουρα, στις κρίσιμες στιγμές του 1974, κάποιοι, από ιδιοτέλεια, συμφέρον ή αφέλεια, έβλαψαν την Κύπρο και την έβλαψαν ανεπανόρθωτα.

Αυτό, ο λαός πρέπει να το γνωρίζει. Και να το γνωρίζει μέσα από ντοκουμέντα και στοιχεία. Σε όλες τις πτυχές και τις λεπτομέρειές του και όχι μέσα από μυθοπλασίες και ιδεολογήματα.

Αν προσπαθώ να θέσω την τραυματική εμπειρία του 1974 σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, το κάνω γιατί, κατά τη δική μου αντίληψη, υπάρχει και μια ακόμη διάσταση.

Στους βίους παράλληλους που η Ελλάδα και η Κύπρος διάγουν μέσα στους αιώνες, τις ίδιες λέξεις συναντούμε και τα νοήματα : ελπίδα και προδοσία, διαπραγμάτευση και συνομωσία, ηρωισμό και παραίτηση, εξάρτηση και λανθασμένη κρίση, εθνική ανάταση και καταστροφή.

Κι όλα αυτά τα συναντούμε συνεχώς, γιατί για αιώνες η μοίρα των λαών και των κοινωνιών μας ετεροκαθορίζεται από τον εκάστοτε συσχετισμό δυνάμεων στο διεθνές περιβάλλον.

Γιατί σε κάθε βήμα μας, αισθανόμασταν ασφυκτική την πίεση των μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Και τέτοια παραδείγματα ετεροκαθορισμού υπάρχουν σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του νέου ελληνικού έθνους, από την ανεξαρτησία και τις «προστάτιδες δυνάμεις», τη μικρασιατική καταστροφή, έως τον εμφύλιο πόλεμο και τη δικτατορία.

είναι βαθύτατη η πεποίθησή μου ότι η τραγωδία, που με τόσο ενδελεχή και συγκινησιακά φορτισμένο τρόπο περιγράφεται στο βιβλίο, αποτελεί την τελευταία πράξη ενός έργου που έχει ήδη μπει σε μια άλλη ιστορική τροχιά.

Τροχιά ευρωπαϊκής προοπτικής, που φέρνει σήμερα την Κύπρο μπροστά στην σημαντικότερη καμπή της σύγχρονης ιστορίας της.

Ήδη από το Ελσίνκι, η αποσύνδεση της ένταξης από προηγούμενη λύση του πολιτικού προβλήματος αποτελεί δέσμευση χωρίς όρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την Κυπριακή Δημοκρατία.

Ανοίγει έτσι, μετά από 25 χρόνια άγονων διαπραγματεύσεων, ένα πρώτο, πραγματικό παράθυρο ευκαιρίας για την Κύπρο. Κι αυτό γιατί η ευρωπαϊκή προοπτική της Κύπρου επικαθορίζει το ίδιο το περιεχόμενο της λύσης.

Αντικείμενο των συνομιλιών και περιεχόμενο της λύσης δεν είναι τίποτε λιγότερο από τον συνταγματικό σχεδιασμό ενός κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ενός κράτους, δηλαδή, που θα μπορεί να ασκεί με τρόπο αποτελεσματικό το σύνολο της κυριαρχίας του.

Που θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις για μια λειτουργική νομοθετική και δικαστική εξουσία στο εσωτερικό του και που θα διασφαλίζει πλήρως την εύρυθμη και αποτελεσματική παρουσία της Κύπρου στα ευρωπαϊκά όργανα.

Συνταγματικοί πειραματισμοί και λύσεις που αντιβαίνουν στις αρχές της Ένωσης, δεν μπορούν και δεν πρόκειται να γίνουν αποδεκτοί.

Σημαίνουν τα παραπάνω ότι πρέπει να εφησυχάσουμε; Σαφέστατα όχι. Ο κίνδυνος της αποτυχίας των διαπραγματεύσεων είναι υπαρκτός. Και η ένταξη χωρίς λύση μπορεί να οδηγήσει σε αυτό που έχει επικρατήσει να αποκαλείται «ευρωδιχοτόμηση».

Αυτό όμως δεν εξαρτάται πλέον από την ελληνική πλευρά. Γιατί ότι ήταν να κάνει η ελληνική πλευρά, το έχει ήδη κάνει.

Η Τουρκία και η τουρκοκυπριακή κοινότητα μόνο να κερδίσουν έχουν από την επίλυση του πολιτικού προβλήματος και την ένταξη μιας ενιαίας Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρέπει όμως να το συνειδητοποιήσουν. Και να το κάνουν πράξη.

Για πρώτη φορά ίσως, τα διλήμματα είναι όλα στην άλλη πλευρά. Κι αυτό γιατί τα τελευταία είκοσι χρόνια χαράχτηκε μια συντονισμένη και συνεκτική ευρωπαϊκή στρατηγική για την Ελλάδα και την Κύπρο. Μια στρατηγική που έβγαλε την Ελλάδα από την γειτονιά της διεθνούς αναρχίας. Μια στρατηγική που πιστεύω ότι θα πετύχει το ίδιο και για την Κυπριακή Δημοκρατία.

Μια στρατηγική, τέλος, που χρωστά πολλά σε έναν από τους κύριους θιασώτες της, τον Γιάννο Κρανιδιώτη, χωρίς τις προσπάθειες του οποίου δεν νομίζω ότι θα μπορούσαμε σήμερα να μιλούμε.

σε πολλά σημεία του βιβλίου που σήμερα παρουσιάζουμε, η συναισθηματική φόρτιση είναι πολύ μεγάλη. Το «υπηρεσιακό ύφος» των κειμένων και εγγράφων που περιέχει το βιβλίο, έρχονται σε τρομερή αντίθεση με τον τραγικό χαρακτήρα που το περιεχόμενο και οι επιπτώσεις αυτών των εγγράφων ενέχουν για το μεγάλο θύμα όλης αυτής της ιστορίας, την Κύπρο.

Στο βιβλίο του Ηλία Βενέζη, «Αιολική Γη», ο παππούς, όταν πια η μοίρα τον αναγκάζει να ξεριζωθεί από τον τόπο του, έχει τυλίξει σ’ ένα μαντήλι λίγο χώμα και το έχει βάλει στην μέσα τσέπη του σακακιού του, δίπλα από την καρδιά του. Χώμα που θέλει για να φυτέψει στο νέο τόπο που πηγαίνει, την Ελλάδα, ένα βασιλικό. Χώμα που είναι η ίδια η σάρκα και το πνεύμα της πατρίδας του, της Ιωνίας. Για να θυμάται ...

Ας ελπίσουμε ότι για τους πολίτες αυτού του ηρωικού νησιού, δε θα συμβεί ποτέ αυτό. Ότι θα το κρατήσουν σφικτά στον κόρφο τους για να το ξαναβάλουν από εκεί που το πήραν το 1974, όταν με το καλό θα’ ρθει η ώρα της επιστροφής.

Σας ευχαριστώ.